28 มีนาคม 2557
คำว่า “ปาเต๊ะ” เป็นภาษาชวา ใช้เรียกผ้าย้อมสีชนิดหนึ่ง
ที่รวมเอาศิลปะทางด้านฝีมือและเทคนิคทางการย้อมสีเข้าด้วยกัน ตามหลักฐานทางโบราณคดีปรากฏว่า มีการทำผ้าปาเต๊ะมาประมาณ 2,000 ปี
แหล่งกำนิดของศิลปะพื้นเมืองโบราณนี้ไม่เป็นที่แน่ชัด หลักฐานที่พบ
ไม่เฉพาะแต่ในเอเชียกลางและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้เท่านั้น ยังพบในญี่ปุ่นและแอฟริกาด้วย
ในระหว่างศตวรรษที่ 16 และ 17 ผู้หญิงในตระกูลสูงของอินโดนีเซียเป็นผู้ริเริ่มทำผ้าปาเต๊ะด้วยลวดลายที่เป็นเอกลักษณ์สวยงามหลายแบบขึ้น ใช้สำหรับชายหญิงชาวอินโดนีเซีย ต่อจากนั้นชาวดัชท์ก็นำผ้าปาเต๊ะจากชวาไปแพร่หลายยังทวีปยุโรป ศิลปะการทำผ้าปาเต๊ะของชวาที่มีชื่อเสียงและรู้จักกันดีก็คือ โสร่งปาเต๊ะ และ การทำผ้าปาเต๊ะได้กลายเป็นเทคนิคทางหัตถกรรมที่ได้รับความนิยมอย่างสูงในสหรัฐอเมริกา เนื่องจากความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะที่ไม่เหมือนศิลปะอย่างอื่น
การทำผ้าปาเต๊ะ
อาศัยเทคนิคง่ายๆ คือ การกันสีด้วยเทียนโดยการเขียน หรือ
พิมพ์เป็นลวดลายต่างๆ ลงบนผืนผ้าในส่วนที่ไม่ต้องการให้ติดสีย้อม เมื่อนำไปย้อมสีก็จะติดเฉพาะส่วนที่ไม่ลงเทียนไว้ และติดซึมไปตามรอยแตกของเทียน
เกิดเป็นลวดลายที่สวยงามแปลกตาอันเป็นสัญลักษณ์ของผ้าปาเต๊ะ
ผ้าปาเต๊ะนำมาทำผลิตภัณฑ์ได้หลากหลายชนิด เช่น
เครื่องนุ่งห่ม ผ้าเช็ดหน้า ผ้าพันคอ
เน็คไท ผ้าปูโต๊ะ ผ้าม่าน
ผ้าคลุมเตียง และ อื่นๆ
สำหรับเมืองไทย การทำผ้าปาเต๊ะ โดยวิธีการพิมพ์ลวดลายผ้าด้วยเทียนบนผืนผ้าเป็นอุตสาหกรรมกันมานานแล้วแถบภาคใต้ เช่น
ยะลา ปัตตานี นราธิวาส ฯลฯ
กองอุตสาหกรรมสิ่งทอ กรมส่งเสริมอุตสาหกรรม ได้สนับสนุนส่งเสริมให้อาชีพการทำผ้าปาเต๊ะแพร่หลายยิ่งขึ้น จึงได้ดำเนินการอบรมการทำผ้าปาเต๊ะให้แก่ผู้สนใจ
วัสดุและการเตรียม
1. วัสดุที่ใช้ในการทำผ้าปาเต๊ะ
- ผ้าฝ้าย ลินิน
วิสโคส และ ไหม
เป็นชนิดของผ้าที่นำมาทำผ้าปาเต๊ะได้
เส้นใยผ้าเหล่านี้สามารถย้อมติดสีที่ใช้กรรมวิธีย้อมเย็นได้ดี เพราะที่ต้องใช้กรรมวิธีย้อมเย็น
(อุณหภูมิไม่เกิน 35
องศา เพราะ เทียนมีจุดหลอมเหลวที่ต่ำมาก ถ้าย้อมอุณหภูมิสูง
เทียนก็จะละลายหลุดออกจากผ้าขาดคุณสมบัติกันสีตามที่ต้องการไป) ผ้าที่ใช้ต้องไม่หนาจนเกินไป เพื่อให้เทียนสามารถซึมผ่านทะลุถึงอีกด้านหนึ่ง และจะได้ลวดลายผ้าปาเต๊ะที่สวยงาม
ถ้าจำเป็นต้องใช้ผ้าหนาเพื่อวัตถุประสงค์ใดก็ตาม ก็ต้องลงเทียนทั้งสองหน้า
ซึ่งจะเป็นการเสียเวลาและสิ้นเปลืองทียนมาก ผ้าที่เหมาะในการทำผ้าปาเต๊ะ เช่น ผ้าฝ้ายมัสลิน ผ้าซันเฟอร์ไรท์ ผ้าลินินริมเขียว ผ้าไปมชนิดเนื้อบาง
-
เทียน(wax) ใช้สำหรับเขียนหรือพิมพ์ลวยลายบนผืนผ้าเพื่อกันสีย้อมได้ เทียนได้มาจากการผสมของขี้ผึ้ง (Bee
Wax) และ พาราฟิน (Parafin Wax)
ในอัตราส่วนที่พอเหมาะที่จะให้เกิดรอยแตกของลายมากน้อยตามต้องการ ขี้ผึ้งเป็นตัวทำให้เหนียวเกาะจับผ้าดี แต่เกิดรอยแตกยาก ส่วนพาราฟินจะทำให้เทียนเปราะมีรอยแตก
หากผสมมาก ก็จะเกิดรอยแตกมาก
บางทีจะผสมยางสนและไขมันสัตว์ลงไป
ช่วยให้เทียนเปราะง่ายขึ้น
-
กรอบไม้ (Frame) เป็นโครงสี่เหลี่ยมจัตุรัส หรือ
ผืนผ้า สำหรับขึงผ้าเวลาเขียนลาย มีขนาดความกว้างยาวตามความกว้างยาวของชิ้นผ้าที่จะทำผ้าปาเต๊ะ ควรทำด้วยไม้เนื้ออ่อน (ขนาด 1 ½ - 2” จำนวน 2 ชุด)
เพื่อใช้เปิดยึดผ้าและดึงออกได้สะดวก และกรอบไม้ควรทำให้สามารถปรับขนาดความกว้างยาวตามชิ้นงานต่างๆ
กันได้
- โต๊ะพิมพ์ลาย เป็นโต๊ะที่ใช้พิมพ์ลายเทียนด้วยบล็อก
หรือสเตนซิล (Stencil)
ปูด้วยกาบกล้วย เพื่อไม่ให้เทียนติดโต๊ะพิมพ์
-
เครื่องมือสำหรับเขียนลวดลาย มี
พู่กันไม้ หรือ ปากกาทำด้วยทองเหลือง มีช่องทางให้น้ำเทียนไหลออก
และมีเครื่องมือที่ใช้สำหรับเขียนเทียนโดยเฉพาะเรียกว่า ซ่านติ้ง (Tjanting) มีลักษณะเป็นกาเล็กๆ ทำด้วยทองเหลือง
มีพวยและที่จับ
-
สีย้อม เป็นสีประเภทย้อมเย็น ได้แก่
Vat
Dyes, Solubilised Vat Dyes, Reactive Dyes, Azoic Dyes.
2. การเตรียมวัสดุก่อนการลงมือทำ
-
การเตรียมผ้า ผ้าที่จะนำมาใช้ทำปาเต๊ะ
จำเป็นต้องขจัดสิ่งสกปรกและสารที่เคลือบแต่งอยู่บนผิวหน้า เช่น แป้ง
สารตกแต่งความขาว (Optical
Brightener) เป็นต้น ออกให้หมดก่อน เพื่อให้เทียนซึมผ่านได้สะดวก และให้สีย้อมติดผ้าดีไม่ด่าง โดยวิธีการ Souring คือ ต้มโซดา (Soda
Boiling) ซึ่งมีสารเคมีพวกโซดาแอส โซดาไฟ
และสบู่เทียน (Wetting Agent) สำหรับผ้าฝ้ายและลินิน (แต่ผ้าไหมใช้เพียง โซดาแอส และสบู่เทียน) โดยต้มที่อุณหภูมิ 100
องศาเซลเซียล ใช้เวลาประมาณ 1 ชั่วโมง ใช้สัดส่วนของสารเคมีดังต่อไปนี้
โซดาแอส
1 กรัม/ลิตร
โซดาไฟ 1 กรัม/ลิตร (เฉพาะผ้าฝ้ายและลินิน)
สบู่เทียน 1
กรัม/ลิตร
เสร็จแล้วซักน้ำสะอาด ตากแห้ง
และรีดให้เรียบ เพื่อเตรียมไว้เขียนและพิมพ์ลายด้วยเทียนต่อไป
- การเตรียมน้ำเทียน น้ำเทียนที่จะใช้ เขียนหรือพิมพ์ลวดลายลงบนผืนผ้า ใช้อัตราส่วนผสม (โดยน้ำหนัก) ของขี้ผึ้งและพาราฟิน ระหว่าง 1 :
4 เป็นอย่างต่ำ จนถึง 1
: 12 เป็นอย่างสูง
อัตราส่วนของพาราฟินที่มากขึ้นช่วยให้เกิดรอยแตกของเทียนบนผ้าได้มากขึ้น
จะผสมในอัตราส่วนเท่าไรก็ขึ้นอยู่กับความต้องการ
แล้วนำไปตั้งไฟที่ร้อนพอประมาณ (ควรระวังอย่างมาก
ถ้าไฟร้อนจัดมากอาจเกิดการลุกไหม้เป็นอันตรายได้) จนน้ำเทียนหลอมเหลวหมดมีอุณหภูมิประมาณ 120
– 140 องศาเซลเซียล
ไม่ควรให้น้ำเทียนร้อนมากกว่านี้
เพราะจะทำให้เทียนซึมกระจายไปตามเส้นใยผ้า
ไม่เกาะตัวเป็นลวดลายลงผ้าตามที่ต้องการ
และไม่ควรให้น้ำเทียนเย็นเกินไปเพราะเทียนจะแข็งเกาะติด
อุดช่องเครื่องมือเครื่องเขียนหรือพิมพ์ลวดลาย ทำให้การเขียนลายลำบาก ไม่สม่ำเสมอ และไม่ติดผ้าเวลาย้อมสี เทียนจะหลุดออกมา ไม่ได้ลวดลายตามต้องการ จึงควรมีเตาไฟอ่อนๆ อุ่นเทียนอยู่เสมอ เพื่อรักษาอุณหภูมิของน้ำเทียนให้อยู่ในระดับใช้งานได้
-
การเตรียมน้ำย้อมสี
การย้อมสีแต่ละประเภทใช้สารเคมีประกอบในการเตรียมน้ำย้อมแตกต่างกันออกไป (ดูเรื่องกรรมวิธีการย้อมสี)
ซึ่งจะมีสารเคมีจำพวกกรดหรือด่างปนอยู่ด้วย กรดและด่างจะทำปฏิกิริยากับโลหะต่างๆ ดังนั้นไม่ควรใช้อ่างย้อมที่ทำด้วยโลหะพวก เหล็ก อลูมิเนียม ทองเหลือง สังกะสี
เพราะจะทำให้เกิดการผุกร่อนของโลหะ เกิดสนิมเปื้อนติดผ้า ทำให้สีผ้าที่ย้อมเปลี่ยนไปได้ ควรใช้ภาชนะที่เป็นโลหะที่เคลือบบผิวแล้ว หรือ
ภาชนะดินเผาเคลือบ ดีที่สุด
ขนาดของภาชนะควรมีความกว้างมากกว่าความสูง
เพื่อให้ผ้าที่ย้อมแผ่กระจายติดสีได้สม่ำเสมอ เช่น ชามอ่างหรือกะละมัง ฯลฯ
3. การเตรียมลายผ้าปาเต๊ะ
-
วิธีการออกแบบลายผ้า
ขั้นแรกผู้ออกแบบต้องรู้ก่อนว่าผ้าที่จะนำมาเขียนนั้น จะนำไปทำอะไร เช่น ผ้าเช็ดหน้า
ผ้าพันคอ ผ้าม่าน ฯลฯ แล้วจึงออกแบบให้เหมาะสมได้สัดส่วนต่อพื้นที่และขนาด
สำหรับผู้ออกแบบที่ยังไม่ชำนาญ ควรหัดร่างลายลงบนกระดาษขาวก่อนหลายๆ ลาย แล้วเลือกลายที่ชอบลอกลงบนผ้าด้วยดินสอดำ
ปาเต๊ะที่นิยมโดยทั่วไป เป็นปาเต๊ะที่ทำด้วยฝีมือจึงจะถือว่าเป็นศิลปะและน่าภูมิใจมากกว่า ปาเต๊ะที่พิมพ์ด้วยเครื่อง เพราะลายในการเขียนผ้าแต่ละผืนย่อมไม่เหมือนกัน ช่องไฟไม่เท่ากัน
อยู่ที่ผู้ออกแบบลายจะมีความสามารถและมองเห็นความงามของลายที่เขียนได้มากน้อยแค่ไหน
- ขนาดของลายที่จะเขียนลงบนผ้าลักษณะต่างๆ การออกแบบไม่จำเป็นที่จะต้องออกลายละเอียดจนเกินไปเพราะจะยากในการลงเทียน ควรออกแบบลายให้ช่องไฟห่างพอสมควร ให้คำนึงถึงผ้าที่จะนำไป
ใช้ประโยชน์และให้สัมพันธ์กับลายด้วย เช่น ผ้าเช็ดหน้า –
ออกแบบลายตรงกลางของผ้าหรือมุมผ้า
ลายมีขนาดพอดี
อาจจะเป็นลายเส้นทรงเลขาคณิต หรือ ลายเส้นที่อ่อนไหว เช่น ดอกไม้ แล้วแต่ถนัด
การออกแบบลายผ้าคลุมผม ก็มีลักษณะเดียวกับผ้าเช็ดหน้า จะต่างกันก็ตรงขนาดของผ้าและขนาดของลาย คือ
ลายจะต้องขยายใหญ่ขึ้นตามอัตรส่วนของผ้า
การออกแบบลายผ้าตัดเสื้อ
ส่วนมากลายผ้ามักจะแตกต่างไปจากลายผ้าเช็ดหน้าและผ้าคลุมผม มีการออกแบบได้ 2 ลักษณะ คือ ลายซ้ำๆ หรือ
ลายเชิง และ ตลอดทั้งผืน
ลายไม่เหมือนกันเลย
อยู่ที่ความประสงค์ของผู้ออกแบบว่าจะเน้นให้สวยงามไปในด้านไหน เมื่อนำมาสวมใส่
การออกแบบลายซ้ำ (Repetition) คือ
การออกแบบลายครั้งเดียวเป็นกลุ่มๆ แล้วเขียนลายซ้ำๆ กันจนหมดผืนผ้า แต่การเขียนลายชนิดนี้ไม่ค่อยนิยมเขียนบนผ้าปาเต๊ะ เพราะยากในการเขียนที่จะให้ช่องไฟเท่ากันไปตลอด
และเมื่อเสร็จแล้วมันไม่ค่อยสวยงามและมองดูคล้ายๆ ผ้าพิมพ์
การเขียนลายเชิง หรือ
ลายที่ไม่เหมือนกันตลอดทั้งผืนนั้น ก่อนออกแบบลายมักจะต้องคิดให้รอบคอบเสียก่อนเกี่ยวกับการจะนำไปตัดเป็นชุดว่า เมื่อออกแบบลายอย่างนี้มาเท่านี้ เมื่อตัดตามลายแล้วผ้าจะพอไหม เมื่อคิดดีแล้วก็เขียนลายไปตามความพอใจ มักจะเขียนแบบ Free Hand คือ
ไม่ต้องร่างลายลงบนผ้าเสียก่อน
สิ่งที่ต้องคำนึงถึง คือ
เราต้องรู้อยู่เสมอว่าลายของผ้าปาเต๊ะอย่างเดียวนั้นไม่ได้ทำให้ผ้าสวยงามสมบูรณ์ ต้องใช้สีย้อมประกอบด้วยเป็นอย่างมาก เพราะสีเป็นสิ่งดึงดูดความสนใจควบคู่กันไปกับลาย
ผ้าม่านก็มีลักษณะคล้ายผ้าตัดเสื้อ แต่ผ้าม่านเรามักจะใช้ลายใหญ่ๆ เพราะไม่ต้องคำนึงถึงการต่อลายเหมือนเวลาเขียนผ้าตัดเสื้อ
-
การลงลวดลายด้วยเทียนบนผืนผ้า อาจทำได้ 3 แบบ ด้วยกันคือ
ก.
การเขียนลงบนผืนผ้าตามลวดลายที่ลอกลงไว้ด้วยดินสอดำเป็นลักษณะ Free Hand Drawing หรือ
ถ้าชำนาญในการเขียนลวดลายมากพอ
ก็เขียนเทียนเป็นลวดลายบนผืนผ้าเลย
โดยใช้พู่กัน หรือ ซานติ้ง
แล้วแต่ขนาดของเส้นและลวดลายที่ต้องการใช้
การใช้ซานติ้ง จะกำหนดลวดลายเส้นใหญ่เล็กได้ตามความต้องการ โดยใช้กาที่มีรูพวยขนาดต่างๆ กัน
ข. การใช้บล็อกพิมพ์เทียนลงบนผ้า บล็อกที่ใช้ทำด้วยทองแดง ทองเหลือง หรือ
สังกะสี และมีที่จับ
ตัวบล็อกแกะเป็นลวดลายต่างๆ
วิธีนี้จะได้ลวดลายผ้าที่สม่ำเสมอตลอดผืนผ้า
ค. การใช้สเตนซิล
ที่ทำด้วยแผ่นพลาสติกบางใสสีขาว
ที่มีลวดลายละเอียดสวยงามและสามารถที่จะทำลวดลายบนผ้าเหมือนๆ กันได้เป็นชุด
หลาย ๆ ผืน
สเตนซิลแผ่นหนึ่งจะใช้ลงเทียนได้ 40 – 50 ครั้ง
4. การย้อมสีผ้าปาเต๊ะ
-
อิทธิพลของสีที่มีต่อผ้า สีที่ใช้กันก็มักจะเป็นประเภทสีกลมกลืน อาจเป็นโทนร้อนหรือเย็นก็ได้ หรือสีคนละโทนนำมาผสมกันที่รียกว่า สีตัดกัน (contrast) แล้วแต่รสนิยมของผู้ทำ และต้องถูกกับสภาพ แวดล้อมที่ปาเต๊ะนั้นๆ
จะไปปรากฏอยู่ด้วย
สีของผ้าปาเต๊ะที่นิยมทำกันมีได้ตั้งแต่
1, 2, 3 สี แล้วแต่ความต้องการของผู้ออกแบบ
ก . การใช้สีเดียว คือ
เขียนลวดลายด้วยเทียนแล้วนำไปย้อม
ควรจะเป็นสีเข้ม
จะทำให้เห็นลวดลายได้เด่นชัดสวยงาม
ข.
การใช้สี 2
สี คือ เขียน Outline
เสรร็จแล้วนำไปย้อมครั้งที่ 1 ควรจะใช้สีอ่อน เสร็จแล้วผึ่งจนแห้ง นำมากลบเทียนเพื่อเก็บสีแรกที่เราต้องการไว้ แล้วนำไปย้อมสีที่เข้มกว่าอีกครั้งหนึ่ง
ค. การใช้สี
3 สี คือ มีวิธีการเหมือนกับย้อม 2 สี ผิดกันแต่ว่า เมื่อย้อมสีที่
2 แล้ว ต้องนำมากลบเทียนเก็บสีที่ 2 ที่เราต้องการไว้อีก
แล้วนำไปย้อมสีอีกหนหนึ่ง
ครั้งสุดท้ายจะต้องเป็นสีที่เข้มมาก
เพื่อสี 2 สี ที่แล้วจะได้เห็นเด่นชัด การย้อมสี 3 สีนี้เป็นการเสียเวลามาก
ถ้าเราต้องการสีมากกว่านี้
ต้องคำนึงถึงลวดลายที่เขียนด้วยเทียนว่าเทียนยังติดเนื้อผ้าดีอยู่หรือเปล่า ส่วนมากไม่นิยมทำหลายสีจนเกินไป
เพราะทำให้ได้สีไม่สวย
5. กรรมวิธีขั้นสุดท้ายของการทำผ้าปาเต๊ะ
- การลอกเทียน
เมื่อย้อมได้ลวดลายผ้าตามต้องการแล้ว
ขั้นต่อไปคือ การลอกเทียนออกจากผ้า
ซึ่งทำได้หลายวิธีดังต่อไปนี้
ก. ต้ม วิธีนี้ดีที่สุด คือ
ใช้น้ำร้อนลวกเทียนจนเกือบหมด
แล้วจึงเอาลงต้มในอ่างน้ำร้อนที่มีสบู่จนเทียนหลุดออกหมด
ข. รีด วางผ้าปาเต๊ะที่จะลอกเทียนลงบนกระดาษหนังสือพิมพ์เก่าๆ
หลายๆ ชั้น และทับต่อด้วยกระดาษหนังสือพิมพ์อีกหลายๆ ชั้น
รีดบนกระดาษไปมาจนกระทั่งเทียนซึมติดหนังสือพิมพ์ วิธีการนี้เทียนอาจจะเปื้อนเป็นขอบรอบลายผ้า จะขจัดรอยเปื้อนได้โดยใช้น้ำละลาย (Cleaning
Salvent)
แต่ถ้าเป็นผ้าที่ย้อมด้วยสี
จะใช้น้ำยานี้ไม่ได้
จะต้องนำไปต้มต่อด้วยสบู่
ค.
ใช้น้ำยา (Cleaning
Salvent)
เหมาะสำหรับสถานที่แคบ ไม่สามารถลอกเทียนได้ ใช้สารละลายพวกแอลกอฮอล์หรือน้ำยาซักแห้งพวกเบนซิน
หรือ เตตราคลอไรด์
แต่สารเหล่านี้เป็นสารติดไฟ
เวลาใช้ควรระวังไม่ให้ใกล้ไฟ
สารละลายเหล่านี้เมื่อใช้แล้วเก็บไว้ใช้ครั้งต่อๆไปได้ นำผ้าที่ลอกเทียนแล้วไปซักอีกที
-
การทำความสะอาดผ้าและตกแต่งขั้นสุดท้าย
หลังจากลอกเทียนออกจากผ้าปาเต๊ะที่ย้อมสีเสร็จด้วยวิธีดังกล่าวแล้ว
จำเป็นต้องทำความสะอาดผ้าให้เทียนและสีที่เกาะอยู่หลวมๆ ตามผิวผ้าหมดไป พร้อมทั้งตกแต่งเป็นขั้นสุดท้าย เพื่อคุณภาพที่ดีของผ้าปาเต๊ะที่ผลิตออกมา คือ มีความนุ่มนวลในการสัมผัส ไม่ตกสี เมื่อซักฟอกตามปกติหลังจากการใช้ (การซักให้สีติดทน โดยผสมน้ำส้มสายชู + ซันไลต์
แช่ผ้าลงไปสักครู่ใหญ่
แล้วซักปกติ)
25 มีนาคม 2557
หลังจากการลงเทียนบนผืนผ้าตามลวดลายที่ต้องการแล้ว ก่อนถึงขั้นการย้อมสี จะต้องคิดหรือออกแบบไว้ก่อนว่าชิ้นงานผ้าปาเต๊ะนั้นจะออกมาเป็นกี่สี
สีอะไรบ้าง ต้องคำนึงเสมอว่าการย้อมผ้าปาเต๊ะจะต้องย้อมเริ่มต้นจากสีอ่อนไปหาสีเข้ม และจะต้องรู้ว่าจะใช้สีประเภทไหนกับผ้าใยชนิดนั้นๆ สีย้อมเย็นทั้ง 4 ประเภท
โดยทั่วไปเหมาะที่จะย้อมผ้าฝ้าย
และผ้าที่มาจากเซลลูโลสอื่นๆ คือ
ลินิน วิสโคส เป็นต้น
สำหรับผ้าไหมนั้นเป็นเส้นใยจำพวกโปรตีนอาจย้อมได้ด้วยสี Vat, Solubilished Vat และ Reactive แต่ต้องใช้ ความระมัดระวังในการย้อมให้มาก
โดยปรกติการย้อมผ้าไหมไม่ค่อยเหมาะที่จะย้อมในอ่างน้ำย้อมสีที่เป็นด่าง เพราะด่างเป็นอันตรายต่อเส้นใยไหม ทำให้ไหมเสื่อมคุณภาพในด้านลดความเหนียว และความเป็นเงามันได้ ในกรณีที่ใช้สีที่อ่างน้ำย้อมใช้ด่างจำพวกโซดาไฟซึ่งเป็นด่างแก่ ควรลดปริมาณของด่างให้น้อยลงกว่าปกติที่ใช้ในการย้อมผ้าฝ้าย
และเมื่อเสร็จการย้อมแล้วควรรีบล้างด่างในผ้าออกให้หมด โดยการต้มล้างด้วยน้ำสบู่หรือน้ำที่ผสมกรดน้ำส้ม เพื่อทำให้ผ้ามีสภาพเป็นกลาง
สำหรับกรรมวิธีการการย้อมสีทั้ง 4 ประเภท
มีวิธีการย้อม ขั้นตอน สารเคมีที่ใช้ประกอบแตกต่างกันออกไปดังนี้
ก. การย้อมสี Vat
วิธีเตรียมน้ำย้อม ใช้อัตราส่วนน้ำย้อม : ผ้า (liquor
ratio) = 20 : 1
สีเข้ม สีอ่อน
สี Vat 3 – 5
1 – 2 % ของน้ำหนักผ้า
ไฮโดร์ซัลไฟด์ 5 2
กรัม/ลิตร
โซดาไฟ 38 องศาBe
6 6
กรัม/ลิตร
เกลือ 30 15 กรัม/ลิตร
ละลายสีโดยใช้น้ำร้อน
90 องศาเซลเซียล ประมาณ 20 เท่าของสี ลงในสี, ไฮโดร์ซัลไฟด์ และโซดาไฟ
จะสังเกตเห็นการเปลี่ยนแปลงของน้ำสีเกิดขึ้น
แสดงถึงการละลายของสี
คนจนสีละลายหมด ใช้เวลาประมาณ 5
– 10 นาที
เติมน้ำเย็นให้ครบจำนวนที่ต้องการ ใส่เกลือคนจนละลายหมด นำผ้าลงย้อม
ใช้เวลาประมาณ 20 – 30 นาที นำขึ้นผึ่งอากาศให้สีอ็อกซิไดส์กับอากาศ
ปรากฏเป็นสีจริงแล้วจึงล้างด้วยน้ำเย็นตากให้แห้ง เพื่อที่จะนำไปเขียนเทียนต่อไป
ข. การย้อมสี Solubilised Vat แบ่งวิธีการย้อมออกเป็น 2
ขั้น คือ
1. ขั้นการย้อมสี
2. ขั้นการทำให้เกิดสี (developing)
วิธีเตรียมน้ำย้อม ใช้อัตราส่วนน้ำย้อม : ผ้า = 20 : 1
สี Solubilised Vat 0.2 – 2 % ของน้ำหนักผ้า
สบู่เทียม 0.5 กรัม/ลิตร
โซดาแอส 1 กรัม/ลิตร
เกลือ 10 -
25 กรัม/ลิตร
ละลายสีด้วยน้ำร้อน
60 - 70 องศาเซลเซียล จำนวนเล็กน้อย เทลงในอ่างย้อม ใส่สบู่เทียม โซดาแอส และ
เกลือ เติมน้ำให้ครบจำนวน แช่ผ้าในอ่างย้อมประมาณ 30 นาที แล้วนำไป develop ต่อไป
การเตรียมน้ำยา Developing เพื่อทำให้เกิดสี
ใช้อัตราส่วนน้ำย้อม : ผ้า =
20 : 1
กรดกำมะถัน 95 % 5 ซีซี/ลิตร
โซดาไนเตรท 0.5 กรัม/ลิตร
Dispersing Agent 0.5 -
1 กรัม/ลิตร
(Solegal หรือ Avola.
IS)
เอาผ้าที่ย้อมแล้วลงแช่ในอ่างน้ำยานี้ ประมาณ 5 นาที
สีจริงจะปรากฏออกมา
นำไปล้างน้ำให้สะอาดจนหมดกรด
แล้วตากให้แห้ง
นำไปเขียนเทียนเพื่อย้อมสีอื่นต่อไปได้
ค. การย้อมสี Reactive
วิธีเตรียมน้ำย้อม ใช้อัตราส่วนน้ำย้อม : ผ้า = 20 (L) : 1 (Kg)
สี Reactive 1 - 5
% ของน้ำหนักผ้า
โซดาแอส 10 – 15 กรัม/ลิตร
เกลือ 50
– 70 กรัม/ลิตร
ยูเรีย (Urea) 1
กรัม/ลิตร
ละลายสีด้วยน้ำอุ่น
50 - 60 องศาเซลเซียล ใส่เกลือลงไป เติมน้ำเย็นให้ครบจำนวน ใส่ยูเรียแล้วเอาผ้าลงย้อมนานประมาณ
15 นาที แบ่งโซดาแอสเป็น 2 ส่วน
เติมส่วนแรกลงไปนานทิ้งไว้ 10 นาที จึงเติมส่วนที่สองแล้วย้อมต่ออีก 30 –
60 นาที ตามความเข้มของสีที่ต้องการ เอาขึ้นซักล้างน้ำจนหมดสี ตากให้แห้ง
การย้อมสี Reactive เป็นสีแรกจะได้สีอ่อน สีต่อไปอาจเปลี่ยนไปใช้สี Azoic หรือ Vat เพื่อจะได้สีเข้มขึ้นตามต้องการ
ง. การย้อมสี Azoic แบ่งวิธีการย้อมออกเป็น 2
ขั้น คือ
1. ย้อมแน๊พทอล หรือ การย้อมสีพื้น
2. ย้อมสีเกลือ (Fast Color Salt) ขั้นการทำให้เกิดสี
การย้อมแน๊พทอล (ย้อมสีพื้น) ใช้อัตราส่วนน้ำย้อม : ผ้า = 20 :
1
สีเข้ม สีอ่อน
Naphtol AS 5 - 6 0.5 กรัม/ลิตร
น้ำมันแดง (Turkey Red Oil) ใส่กวนพอให้ผงแน๊พทอลเป็นแป้งเปียก
โซดาไฟ 38 องศา 12 - 15 6 กรัม/ลิตร
เกลือแกง 20 15
กรัม/ลิตร
(หมายเหตุ แน๊พทอล แต่ละตัวถึงแม้จะใช้ปริมาณเท่ากัน จะให้ความเข้มของสีออกมาไม่เท่ากัน บางตัวต้องใช้มากถึง 10 กรัม/ลิตร บางตัวใช้เพียง
1 กรัม/ลิตร ก็พอ ให้ศึกษารายละเอียด
ของแน๊พทอลแต่ละตัวจากคู่มือแนะนำโดยเฉพาะ)
แน๊พทอลไม่ละลายในน้ำ ต้องทำให้เปียกด้วยน้ำมันแดง แล้วเติมโซดาไฟทีละน้อยจนกระทั่งแน๊พทอลเกิดเปลี่ยนแปลง คือ เปลี่ยนสีจากน้ำข้นๆ เกาะจับกันเป็นก้อนพรุน เติมน้ำร้อนลงไปประมาณ 2 เท่า ก็จะกลายเป็นน้ำใส แล้วเติมน้ำเย็นจนครบจำนวน ละลายเกลือและเติมโซดาไฟที่เหลือลงไปให้หมด ย้อมที่อุณหภูมิห้อง ประมาณ 15 นาที
แล้วเอาขึ้นให้สะเด็ดน้ำโดยไม่ต้องบิด
นำไปย้อมเกลือสีต่อไป
การย้อมเกลือสี ใช้อัตราส่วนน้ำย้อม : ผ้า =
20 : 1
เกลือสี 10
– 30 กรัม/ลิตร สำหรับสีเข้ม
5 - 10
กรัม/ลิตร
สำหรับสีอ่อน
ละลายเกลือสีด้วยน้ำอุ่น เติมน้ำให้ครบจำนวน แล้วนำผ้าที่ย้อมแน๊พทอลแล้วลงย้อมเกลือสีที่ละลายแล้วในอุณหภูมิห้อง
ประมาณ 10 – 15 นาที แล้วเอาขึ้นซักน้ำให้สะอาด ตากให้แห้งเพื่อจะเขียนเทียนต่อไป ถ้าย้อมสีนี้เป็นสีสุดท้ายของการทำปาเต๊ะ จะต้องต้มสบู่ให้สะอาดจริงๆ เพราะเป็นสีที่ทนต่อการขัดถูต่ำมาก
สีที่ใช้จำเป็นต้องใช้สีที่ย้อมเย็นได้ ซึ่งมีอยู่ 4 ประเภท คือ Azoic dyes, Vat dyes, Solubilised Vat dyes และ Reactive dyes. ซึ่งมีลักษณะและคุณสมบัติพอสรุปได้ดังนี้
1. Vat
dyes เป็นสีที่นิยมใช้ย้อมผ้าปาเต๊ะกันมาก เพราะเป็นสีที่มีความทนทานต่อการซัก การขัดถู
และทนแดดดี
ทั้งยังให้สีสวยสดใสได้เกือบทุกสี
เป็นสีที่ไม่ละลายในน้ำ
แต่ละลายในด่าง และ Reducing Agent ซึ่งสามารถแทรกซึมเข้าไปในเส้นใยผ้าได้ และเมื่อย้อมเสร็จนำออกผึ่งลม
สีก็จะถูกอ๊อกซิไดส์กลับเป็นสีเดิมที่ไม่ละลายน้ำติดอยู่ในเส้นใยผ้า สีนี้จึงทนต่อการซักน้ำดีมาก
2. Solubilised Vat dyes เป็นสี Vat ที่ละลายน้ำได้ ให้สีที่สด สวยงามมาก มีคุณสมบัติเช่นเดียวกับสี Vat ธรรมดา
แต่ให้สีออกมาอ่อนกว่ามาก
เหมาะที่จะใช้เป็นสีพื้นครั้งแรกในการทำผ้าปาเต๊ะหลายๆ สี เวลาย้อมไม่ปรากฏเป็นสีให้เห็น จะต้องนำไปแปรสภาพในกรด จึงเกิดเป็นสีปรากฎออกมา
3. Reactive dyes เป็นสีที่ละลายน้ำได้ดีเพียงบางสีเท่านั้น ที่ใช้ย้อมเย็นได้ เช่น สี
Procion M ของ IOI สีติดเส้นใยโดยปฏิกิริยาโดยตรงระหว่างสีกับเส้นใย
ในสภาวะน้ำย้อมเป็นด่าง จึงเป็นสีที่มีความทนทานต่อการซักและอื่นๆ
ดีมาก แต่เปอร์เซ็นต์การย้อมติดผ้าน้อย เนื่องจากเป็นสีที่ไวต่อปฏิกิริยา สีส่วนหนึ่งจะสูญเสียไปในการทำปฏิกิริยากับน้ำและด่าง จึงจำเป็นต้องใช้สีจำนวนมากและได้สีค่อนข้างอ่อนเท่านั้น
22 มีนาคม 2557
เส้นใยแต่ละชนิดมีค่าดัชนีหักเหแตกต่างกันเป็นส่วนมาก แต่เนื่องจากค่าดัชนีหักเหของเส้นใยบางชนิดมีค่าใกล้เคียงกันมาก วิธีนี้จึงไม่ค่อยนิยม บางครั้งใช้เป็นข้อมูลประกอบเท่านั้น
วิธีการ
-
ใส่สไลด์ของเส้นใยเข้าในกล้องจุลทรรศน์ ปรับภาพให้ชัด
-
ปิดไดอะเฟรม ไม่ให้แสงมาก (เพื่อดูขอบให้ชัด)
ปรับให้วัตถุห่างจากเลนส์
สังเกตุการเคลื่อนที่ของแสงที่ขอบ เส้นใย
แสดงว่าน้ำมันที่หยดมีค่าดัชนีหักเหสูงกว่าเส้นใย ให้ใช้น้ำมันขวดที่มีค่าดัชนีหักเหต่ำลงมา ทำเช่นนี้จนกระทั่งเส้นใยและน้ำมันที่หยดมีค่าดัชนีหักเหเท่ากันคือแสงอยู่คงที่ไม่วิ่งเข้าวิ่งออก ให้อ่านค่าดัชนีหักเหของน้ำมันขวดที่ใช้ จะเป็นค่าเดียวกับค่าดัชนีหักเหของเส้นใย
หมายเหตุ ตารางด้านบนนี้เป็นตัวเลขที่ได้ศึกษาจากกลุ่มตัวอย่างและบางโรงงานนำสัดส่วนนี้มาเป็น
ตัวอย่างขนาดของการทำเสื้อผ้าสำเร็จรูป ซึ่งในความเป็นจริงแล้วเราไม่ควรซื้อเสื้อผ้า
สำเร็จรูปตามป้ายระบุอายุบนสินค้า แต่ให้คำนึงถึงรูปร่างและขนาดของเด็กเป็นสำคัญ
โดยทั่วๆ
ไป จุดหลอมเหลวของสาร
ทำได้โดยการเอาสารนั้นใส่ในหลอดแก้ว
เทของเหลวที่มีความจุความร้อนสูง และไม่ทำปฏิกิริยากับสารนั้นลงไป
เอาเทอร์โมมิเตอร์จุ่มลงไปในของเหลวนั้น เพิ่มความร้อนให้หลอดแก้ว ดูอุณหภูมิที่เส้นใยเริ่มหลอม
ถ้าเส้นใยที่มีจุดหลอมเหลวสูงๆ
วิธีที่สะดวกอาจทำได้โดยการใช้ Kofler Hot Stage โดยวางสไลด์เส้นใยลงบนฐาน ปล่อยให้ร้อนมากกว่า 100 องศาเซลเซียล
ลดความเร็วลง ดูด้วย Polarize เมื่อถึงจุดหลอมเหลว
ภาพจะมืดอ่านจุดหลอมเหลวบนเทอร์โมมิเตอร์ที่ติดอยู่กับเครื่องเทียบ
(ดู ตารางจุดหลอมเหลวของเส้นใย ได้จากเรื่อง การทดสอบโดยการหาค่าความหนาแน่นของเส้นใย)
ค่าความหนาแน่นของเส้นใยสามารถใช้ทดสอบหาชนิดของเส้นใย โดยเฉพาะเส้นใยประดิษฐ์ วิธีหาความหนาแน่นมีหลายวิธี ที่ง่ายที่สุด คือ
ใช้กระบอกที่มีความหนาแน่นระดับต่างๆ กัน เรียงลำดับไว้ประมาณ 10 ชั้น
โดยมีเม็ดแก้วซึ่งทราบความหนาแน่นที่แน่นอนคอยอยู่ ทำให้เราทราบค่าความหนาแน่นในแต่ละชั้น
วิธีการคือ
เอาเส้นใยแต่ละชนิดผูกเป็นปมต้มใน Kylene 2 นาที ใส่ในกระบอกที่เตรียมไว้ครึ่งชั่วโมง
เส้นใยจะไปลอยอยู่ที่ตำแหน่งความหนาแน่นระดับหนึ่ง
ตารางค่าความหนาแน่นของเส้นใย
การเปรียบเทียบราคากับคุณภาพเสื้อผ้าเด็กในสถานที่จำหน่ายระดับต่างๆ
0 ความคิดเห็น เขียนโดย MaMee ที่ 16:39
ราคาเสื้อผ้าเด็กนั้น
แตกต่างตามวัย, คุณภาพผ้าและวัตถุดิบที่ใช้, แหล่งผลิต, การตัดเย็บประณีตมากน้อย และ
แบนด์. เสื้อผ้าเด็กที่มีราคาสูง
เป็นเสื้อผ้าเด็กที่ใช้วัตถุดิบที่มีคุณภาพดี ใช้ผ้าที่เหมาะสม ตะเข็บต่างๆ
เรียบร้อยดีมาก การตกแต่งสวยงาม และมียี่ห้อ
(แบนด์)
บางครั้งเพียงแค่ติดแบนด์ที่เป็นที่รู้จักราคาก็อาจสูงขึ้นได้มากหลายเท่าตัว
ยกตัวอย่างเช่น ผ้ากันเปื้อนเด็ก
ผ้าคุณภาพเดียวกัน ขนาดและสีแบบเดียวกัน
เพียงแต่ตัวหนึ่งติดแบนด์เป็นที่รู้จัก ราคา 200-270 บาท ขณะที่อีกตัวไม่มียี่ห้อแต่ลวดลายน่ารัก ราคาเพียง
49-79 บาท จะเห็นได้ว่าราคาต่างกันมากทีเดียว ราคาส่วนที่ต่างกันนั้น มาจากค่าลิขสิทธิ์ แบนด์ และค่าขนส่ง หากแบนด์นั้นเป็นแบนด์จากต่างประเทศ
และสินค้าถูกนำเข้า
ปัจจุบันราคาเสื้อผ้าเด็กมีช่วงราคาที่ต่างกัน เสื้อผ้าที่มีราคาสูง
มักพบได้ในร้านค้าใหญ่ที่ขายเฉพาะเสื้อผ้าเด็ก และห้างสรรพสินค้าชั้นนำ
เสื้อผ้าเด็กที่มีราคาปานกลาง คุณภาพและการตัดเย็บดีพอควร ตะเข็บต่างๆ เรียบร้อย ผ้าที่ใช้มีคุณภาพพอใช้ จะมีบ้างที่ใช้ผ้าไม่เหมาะสม ราคาส่วนใหญ่อยู่ในเกณฑ์ที่สามารถซื้อได้ เช่น เสื้อเด็กอ่อนมีราคาประมาณ 39 - 299 บาท หรือ
ถ้าเป็นเสื้อผ้าเด็กโตก็จะมีราคาเฉลี่ย 159 - 399 บาท เสื้อผ้าที่มีราคาปานกลาง
จะหาซื้อได้ในร้านค้าที่ขายเฉพาะเสื้อผ้าเด็ก เช่นเดียวกับเสื้อผ้าที่มีราคาสูง
และตามห้างสรรพสินค้าต่างๆ
เสื้อผ้าเด็กที่มีราคาต่ำ ผ้าที่ใช้ไม่เหมาะสมสำหรับเด็ก การตัดเย็บไม่เรียบร้อย ตะเข็บต่างๆ บางทีไม่มีกันลุ่ย ราคาถูก
คือ ประมาณ 15
– 110 บาท แบบ, รูปทรง,
เนื้อผ้าและการตัดเย็บไม่เหมาะสมสำหรับเด็ก
มักจะกองๆ ขาย ตามร้านค้า เล็กๆ หรือ แผงลอยในตลาด หรือ ขายตามตลาดนัดต่างๆ
เสื้อผ้าเด็กบางชนิดบางแบบ เราสามารถตัดเองได้
จะได้แบบและความเรียบร้อยของตะเข็บดีกว่าการซื้อ ผ้าที่ใช้ก็ไม่ยากแก่การตัดเย็บ เราสามารถหาเนื้อผ้าที่เหมาะสมกับวัย สวมใส่สบายตัวได้ด้วย ส่วนเสื้อผ้าเด็กบางชนิดหรือบางแบบ ก็ควรจะซื้อเพราะราคาจะถูกกว่า เช่น กางเกงยีนส์ ซึ่งการตัดเย็บยุ่งยากมาก ใช้จักรเย็บเฉพาะในบางจุด
;;
Subscribe to:
บทความ (Atom)
